Aktualności

Przedstawiamy analizę sytuacji politycznej na Ukrainie napisaną przez  Krzysztofa Fludera, Przewodniczącego Rady Programowej Stowarzyszenia Republikanie. Zachęcamy do lektury i do dyskusji nad tezami postawionymi w artykule.

Ukraina to państwo nowe, powstałe dopiero po rozpadzie ZSRR. Przez długi czas większość jej dzisiejszego terytorium należała do Rosji, aż w końcu do ZSRR, dziedzicząc u początku swojej państwowości tradycję oraz formę tego ostatniego. Nie miała więc własnego wzorca, własnej tradycji państwowej, do której mogłaby się odwoływać. Będąc ostatnio ważną częścią ZSRR była dosyć mocno powiązana tak gospodarczo jak i politycznie ze wszystkimi jej członkami. Przejście do niepodległego bytu państwowego skutkowało odziedziczeniem silnych więzi gospodarczych z także nowo powstałym, po rozpadzie ZSRR, podmiotem państwowym, a zarazem najsilniejszym gospodarczo, to jest z Federacją Rosyjską. Więzi te są powodem wielu uzależnień. Ukraina dziś gross swojego eksportu realizuje na kierunku Federacji Rosyjskiej co uzależnia ją bardzo od rosyjskiego rynku zbytu, od jego kaprysów. Używając, jako spadek po przednim okresie, przestarzałych technologii produkcji importuje dużo nośników energii od niej, co ją dodatkowo uzależnia. Natomiast gospodarka rosyjska skoncentrowana jest dzisiaj głównie na wydobyciu i eksporcie ropy i gazu, nie wytwarza wyrobów wysoko zaawansowanych technologicznie, innowacyjnych, to gospodarka z pogranicza III-go Świata. Powiązanie gospodarcze Ukrainy z Rosją powoduje więc, że jest ona także zapóźniona i nie może wyrwać się z zacofania. Jest jakby w pułapce przyssana do gospodarki rosyjskiej, która z kolei żyje dzisiaj głównie z eksportu ropy i gazu, a czego brakuje Ukrainie. Rosyjski rynek zbytu nie wymusza na niej unowocześniania produkcji blokując zarazem możliwość szerszego dostępu do rynku globalnego, otwarcia jej na świat i w ten sposób rozpoczęcia uniezależniania się od zależności rosyjskiej.

Dzisiejsza Ukraina to tak naprawdę 3 różne historie połączone razem. Najważniejsza jej część to umownie Ukraina Środkowa, która w większości do połowy 17 wieku wchodziła w skład Rzeczypospolitej i była pod jej silnym tak politycznym jak gospodarczym wpływem. Główny jej ośrodek to dzisiejsza stolica, Kijów. Część druga zwana także umownie Ukrainą Zachodnią pokrywa się mniej więcej z tą częścią II-RP, która stała się składową dzisiejszej Ukrainy po zakończeniu II Wojny Światowej z głównym ośrodkiem Lwowem. Z kolei ta część jej państwa do II Wojny Światowej była składową I i II Rzeczypospolitej a także Austro-Węgier. Ostatnia część, a zarazem trzecia, to Ukraina Wschodnia i Południowa wraz z Krymem. To zarazem ta część Ukrainy, która najpóźniej uformowała się świadomościowo jako mniej więcej jednolita zbiorowość, stanowiąc dzisiaj bardzo ważną część składową państwa ukraińskiego. To tu ulokowany jest najpotężniejszy przemysł i znajduje się jej najludniejszy region. Reasumując, te wspomniane wcześniej trzy różne historie dzisiejszej Ukrainy wyznaczają jej dzisiejszą dynamikę. Najbardziej prozachodnia jest Ukraina Zachodnia, mająca z Europą przez wieki bliski kulturowy i gospodarczy kontakt. To tu jest najsilniejsza świadomość ukraińska, można by rzec używając skali ciepła, gorąca. Ukraina Środkowa, która dawno temu oderwała się od bezpośrednich wpływów kulturowych i cywilizacyjnych Europy, zachowała jednakże w dzisiejszej tradycji politycznej wiele elementów odziedziczonych po I Rzeczypospolitej. Tutaj świadomość ukraińska jest, używając wspomnianej już wcześniej skali, ciepła. Tu także można dostrzec wyraźną wolę skierowania ukraińskości na zachód, na Europę. Ostatnia część składowa Ukrainy, a więc Południowo-wschodnia, jest ciągle jeszcze w procesie formowania się świadomości ukraińskiej. To w tej części Ukrainy mieszka około 8 mln mieszkańców pochodzenia rosyjskiego, którzy w trakcie budowania ZSRR przemieszczali się do tego obszaru za chlebem i budującym się wielkim przemysłem. Ta część Ukrainy ma, wedle użytej już skali, letnią ciągle jeszcze świadomość ukraińską. Ona ciągle się tworzy i jest najbardziej podatna na wpływy bliskiej kulturowo Rosji. To najbardziej miękkie podbrzusze Ukrainy z głównymi ośrodkami takimi jak: Donbas, Dniepropietrowsk, Charków i Odessa.

Wydarzenia, które się tam teraz rozgrywają są najbardziej widoczne w Kijowie i na zachodzie Ukrainy, na środkowej Ukrainie już trochę mniej, a na wschodzie i południu kraju ich siła jest mało zauważalna. Wynika to z wcześniej wspomnianych uwarunkowań historycznych, jakie ma za sobą dzisiejsza Ukraina. Zapalnikiem protestów stał się brak złożenia podpisu przez prezydenta Janukowycza pod umową stowarzyszeniową z UE w Wilnie, które następnie poszerzyły się o wolę głębszych zmian w państwie, co z kolei między innymi poprawiłoby kiepską kondycję gospodarczą kraju, a zatem jakość życia jej mieszkańców. Jednakże zapomina się, że gdyby prezydent Janukowycz złożył swój podpis pod pod umową stowarzyszeniową w dotychczasowym kształcie przygotowaną, wkrótce jako konsekwencja tego, pojawiłyby się masowe protesty przeciwko reformom jakie musiałaby zacząć wdrażać Ukraina, aby podążać zgodnie z literą tejże umowy. Rząd musiałby podnieść ceny nośników energii dla gospodarstw domowych o co najmniej 30÷40%, aby je w końcu urynkowić. Dodatkowo umowa powodowałaby dużo łatwiejszy dostęp produktów unijnych na rynek Ukrainy, co w konsekwencji wywołałoby działania odwetowe Rosji w stosunku do Ukrainy, jako że łatwiejszy byłby dostęp tychże produktów także na rynek rosyjski via granica Ukraina-Rosja, która jest dzisiaj bardziej otwarta jako pozostałość po wspólnej przestrzeni gospodarczej w ramach byłego ZSRR. Broniąca się przed łatwiejszym dostępem do swego rynku Rosja zaczęłaby uszczelniać swoją granicę od strony Ukrainy blokując przy okazji również swój rynek na produkty ukraińskie. Duszona w ten sposób ukraińska gospodarka pogłębiałaby się dodatkowo w kryzysie, co także odbiłoby się na nastrojach społeczeństwa ukraińskiego, wzmagając pojawiającą się siłę protestów. Byłoby to także pokusą dla dzisiejszych polityków rosyjskich, aby przy okazji uszczelniania granicy z Ukrainą z tej przyczyny, dodatkowo ją przymykać, celem pogłębienia ukraińskiego kryzysu i zmuszenia jej w ten sposób do odstąpienia od zmiany kierunku wektorów gospodarczych z rosyjskiego na unijny. Reasumując, Janukowycz będąc odpowiedzialnym politykiem nie mógł sobie pozwolić na złożenie podpisu, ponieważ konsekwencją tego kroku byłoby zniechęcenie społeczeństwa ukraińskiego do bliższych związków Ukrainy z UE i zablokowania jej marszu w tym kierunku na dekady. Społeczeństwo w większości, a w szczególności na wchodzie i południu kraju, odczytałoby ten krok jako niezrozumiały i ułatwiający mieszanie się w ukraińskie sprawy Rosji.

W tych wydarzeniach, o czym warto także wspomnieć, niedocenianą w pełni rolę odgrywa prezydent Janukowycz. Jest on patriotą ukraińskim, który twardo chodzi po ziemi. Pochodzi ze wschodniej części państwa i zna dobrze jego słabości. Zdaje sobie sprawę, że ciągle jeszcze Ukraina nie jest państwem w pełni uformowanym i scalonym, państwem, które może łatwo rozejść się na dwie niezależne części zgodnie z zarysowaną wcześniej ukraińską historią. Najbardziej podatne na ten krok jest wspomniane wcześniej miękkie podbrzusze Ukrainy, otwarte bardzo na wpływy rosyjskie. Prezydent w tych warunkach nie chce poddać próbie spoistości Ukrainy, co należy uznać za jego wielką rozwagę i odpowiedzialność. Ukraina na ten moment nie ma wyraźnego lidera, który spinałby całe państwo, byłby autorytetem dla tych tak z zachodu jak i centrum oraz wschodu równocześnie, co skrzętnie wykorzystuje to Rosja. Jest wielce prawdopodobne, że Janukowycz stał się w ostatnim czasie oligarchą i ciągle rozbudowuje swoje biznesowe wpływy, aby nie być marionetką w grze wielkich oligarchów ukraińskich, którzy są chwiejni i podatni na wpływy rosyjskie. Nie chce prawdopodobnie być w podobnej sytuacji co prezydent Juszczenko, który nie będąc oligarchą, był blokowany i rozgrywany skutecznie przez oligarchów i te elity ukraińskie, na które wielki wpływ wywierają rosyjskie służby specjalne. Można to było dostrzec w cieniu rozgrywającego się dramatu pomiędzy Juszczenko a Tymoszenko po pomarańczowej rewolucji. Juszczenko nie miał tego umocowania politycznego, które dzisiaj buduje sobie Janukowycz, a który dużo lepiej porusza się po dzisiejszej rzeczywistości ukraińskiej. Rekapitulując, niepodpisanie umowy stowarzyszeniowej z UE przez Janukowycza świadczy nie tyle o zwycięstwie Putina, ale o zwycięstwie rozsądku i odpowiedzialności za losy Ukrainy na tym etapie jej historii przez tego pierwszego.

Julia Tymoszenko jest w jakimś sensie zakładniczką sytuacji na Ukrainie. Janukowycz wsadził ją za kratki za to, że tak tanio sprzedała skórę ukraińską Rosji. Pozwoliła na zawarcie kontraktu gazowego na bardzo niekorzystnych warunkach finansowych. Prezydent wykorzystuje aktualnie panią premier do tego, by rozbudzać jeszcze mocniej i zarazem umacniać świadomość ukraińską w państwie, a w szczególności we wschodniej i południowej jej części, która jest letnia i wymaga wielkiej troski. Przebywanie więc pani premier w więzieniu jest w stałej kontrze do wysyłanej cały czas z Rosji narracji, że oto ona jako starsza siostra Ukrainy, pomaga jej i zamierza jej dalej pomagać. To działa bardzo na wyobraźnię Ukraińców, w szczególności tych ze wschodu i południa, którzy z nadzieją wyglądają za matuszką Rosją. Ukazuje wielką obłudę i imperialne zapędy elit politycznych Rosji, które kierują obecnie rosyjską nawą państwową. Warto przy tej okazji zwrócić uwagę, jak bardzo krytyczne stanowisko w sprawie uwięzienia Tymoszenko zajął prezydent Putin.

Myślę, że wyjdzie z tego wszystkiego porozumienie. Wyraźnie widać, że Janukowycz szuka czegoś nowego i traktuje protesty jako okazję do wykonania głębszych reform państwa, choć w obozie władzy można zaobserwować także przeciwników tej akcji, stąd ofiary na Majdanie. Prezydent pokazał całemu światu, że szuka porozumienia z opozycją i społeczeństwem, zwołując chociażby okrągły stół dotychczasowych prezydentów Ukrainy, a także zapraszając wielokrotnie do siebie przywódców opozycji parlamentarnej na rozmowy, wyraźnie nawiązując w ten sposób do naszych polskich doświadczeń z przełomu 1988/1989. Ukrainie tymczasem nie grozi rozpad państwa, jako że gwarantują jej to porozumienia z 1994 roku zawarte pomiędzy USA, Rosją i Ukrainą w Moskwie i następne pomiędzy USA, Rosją i Wielką Brytanią zawarte w Budapeszcie, w których strony zobowiązały się respektować niepodległość Ukrainy, jej suwerenność a także granice.

Janukowycz pokazał wielka klasę polityczną, kiedy w trakcie szczytu kryzysu na Ukrainie, udał się z wizytą do Chin. Trzeba pamiętać, że Chiny prowadzą od pewnego czasu swoją własną politykę w tym rejonie, która ma na celu niedopuszczenie do odrodzenia się potęgi Rosji, dewastując rosyjskie próby odtworzenia przestrzeni postsowieckiej pod przywództwem rosyjskim. Dlatego Chiny wspierają finansowo od jakiegoś już czasu tak Ukrainę jak i Białoruś, stąd też podczas spotkania Janukowycza z prezydentem Chin, ten ostatni zadeklarował ze swojej strony w różnej postaci całkowitą pomoc dla Ukrainy wartą 18 mld dolarów. Dzisiaj Chiny są już dużo większą potęgą na obszarze Azji aniżeli Rosja, a ich zasoby i zatem możliwości są wielokrotnie większe niż rosyjskie. Widać już wyraźnie, że Chiny coraz bardziej oddziałują moderująco na przestrzeń postsowiecką, co należy traktować to jako czynnik niezwykle pozytywny dla Polski i Europy w tym momencie historii. Janukowycz wracając z Chin, uzbrojony w zadeklarowaną pomoc i wparcie chińskie, mógł podczas rozmów z Putinem licytować warunki rosyjskiego wsparcia cały czas uświadamiając mu, że w tym trudnym momencie historii Ukrainy może liczyć na pomoc z innych kierunków.

Unia jako całość jest dzisiaj największą potęgą gospodarczą świata. Jej produkt PKB jest około 20÷25% większy od USA. Do dalszej kontynuacji jej budowy i zamknięcia tego procesu od wschodu potrzebna jest Europie Ukraina jako jej ważna część składowa. Główna konstrukcja europejska powinna bazować na Francji, Niemczech, Polsce i Ukrainie, co wynika z mapy Europy i to powinno być dzisiaj głównym imperatywem europejskich elit, do którego należy je cierpliwie przekonywać cały czas. Te cztery państwa stanowią główny szkielet Europy i bez Ukrainy Europa będzie jakby niepełna, nieskończona

Na ten moment rolą UE przy wsparciu USA powinno być przygotowanie pakietu pomocowego, czegoś na kształt planu Marshalla, który składałby się z dwóch części. Część pierwsza powinna zawierać pomoc finansową, która pomogłaby dzisiaj przetrwać Ukrainie najtrudniejszy okres i zarazem pozwoliła wdrożyć, z odpowiednimi rekompensatami dla ludności, urynkowienie cen na nośniki energii, co jest jednym z głównych postulatów międzynarodowych instytucji finansowych do tego, aby przyznać Ukrainie drugą część pomocy nacelowanej tym razem na przestawienie jej gospodarki na nowoczesne tory. Rola Polski w tym momencie historii Ukrainy może być kluczowa, jako że powinniśmy zacząć budowę wraz z Ukrainą wspólnej przestrzeni tak gospodarczej jak i w drugim rzucie politycznej, tworząc powoli ważny geostrategiczny podmiot polityczny w tej części Europy. Ukraina jeśli ma wejść do UE w miarę szybkim czasie to głównie poprzez Polskę. Samodzielne próby jej wejścia będą skazane na niepowodzenie, ponieważ elity polityczne zachodniej europy nie są jeszcze gotowe i długo jeszcze nie będą na ten krok, obawiając się wniesienia do UE przez to państwo niczym w wianie, wszystkich słabości jakie dzisiejsza Ukraina w sobie niesie. Ten moment historii jest wielką szansą dla nas do budowy swojej nowej pozycji w jednoczącej się Europie. A więc najszybsza droga Ukrainy do Europy wiedzie przez Polskę niejako główną dla niej bramę Europy. Do tego, aby rozpocząć otwieranie tej bramy, należałoby zacząć od budowy wspólnej przestrzeni gospodarczej, wykorzystując do tego także oligarchów ukraińskich, tworząc wspólne przedsięwzięcia gospodarcze. Na terenie Polski mogłyby zatem powstawać polsko-ukraińskie firmy, których zadaniem byłoby podnoszenie jakości wyrobów ukraińskich tak, aby mogły być z łatwością lokowane na unijnym rynku, a w niedługim czasie także amerykańskim po zawarciu unii celnej pomiędzy UE a USA. Podobnie postępował w latach 70-tych zeszłego wieku kanclerz Schmidt, który pomagał wprowadzać towary niższej jakości z bratniej NRD na rynek EWG, poprzez udostępnienie używania przez jej produkty napisów „Made in Germany” zamiast „Made in DDR”, wcześniej dostosowując je do wymagań tego rynku, a które dotychczas były zastrzeżone tylko dla produktów z Niemiec Zachodnich. Wzmacniał w ten sposób gospodarkę Wschodnich Niemiec, a także przygotowywał ją przy okazji do wejścia do UE w przyszłości. Dla Ukrainy i Polski byłby to początek procesu zbliżania się do siebie obu gospodarek, który w przyszłości mógłby być poszerzony o wspólny projekt polityczny. Dałoby to przy okazji szanse na wyraźne przyśpieszenie przestawiania wektorów gospodarki ukraińskiej na UE, podtrzymującej jednocześnie swoje dotychczasowe gospodarcze więzi z Rosją, co mogłoby być dostrzeżone i docenione przez elity rosyjskie jako korzystny proces dla nie samej. Uruchomiony w ten sposób proces wejścia Ukrainy do UE, powodowałby stopniowe dostosowywanie się jej gospodarki do standardów unijnych, aby następnie jako krok kolejny, dawałby możliwość rozpoczęcia budowy wspólnego projektu politycznego z Polską, co z kolei inicjowałoby stopniowe dostosowywanie się jej innych dziedzin życia państwowego do europejskich wymagań. Droga w ten sposób nakreślona i realizowana spowodowałaby, że Ukraina niepostrzeżenie stawałaby się coraz bardziej częścią systemy gospodarczego i politycznego Europy i nadszedłby w końcu czas, ze elity europejskie z łatwością zaakceptowałyby ją, jako część składową zjednoczonej Europy i ważnego elementu głównej konstrukcji europejskiej to jest: Francji, Niemiec, Polski i Ukrainy. W tym tak zakreślonym procesie ukraińskiego wchodzenia do Europy, równolegle budowalibyśmy razem z nią nowy silny podmiot polityczny w tej części kontynentu, co dopuszcza konstytucja UE, a przy okazji byłby to drogowskaz i zachęta dla Białorusi.

Kończąc warto przytoczyć tutaj wypowiedziane kiedyś i ciągle aktualne słowa Marszałka Piłsudskiego: „Polska skazana jest na wielkość”. Rozwijając jego myśl można dopowiedzieć, że Polska skazana jest na wielkość swoim położeniem geograficznym, nie swoją pychą czy zarozumialstwem. Nie zmienimy naszego położenia geograficznego w związku z czym, nasze położenie geograficzne musi określać nasze myślenie geostrategiczne.